In het rauwe en pamflettaire werk van Maayke Schuitema staat de vrouw en het vrouwelijk haar centraal.
“Haar is verleiding, het beweegt en is levend, het staat voor vitaliteit en gezondheid. Ons kapsel geeft ons status. Haar is erotisch en het karakteriseert het individu” zegt Maayke Schuitema. Neem bijvoorbeeld ‘Red Head’ uit 2011. Ovaal 90 cm : 60 cm. Bewerkt linoleum, acryl en potlood op hout. Ondanks de afwezigheid van kleur heeft deze vrouw een typische uitdagende uitstraling. Zij is gevangen in de vrouwelijke ovaal en houdt haar lange haar met beide handen bij elkaar. Die karakterisering is een belangrijk kenmerk in het werk van Schuitema. De vrouw is opgevat als een iconische persoonlijkheid, ‘A Red Head’.

Het nieuwe werk refereert naar het weelderige haar van de verleiding, het giftige haar van kronkelende slangen van Medusa of de verstrikking van het haar bij de ‘Lady of Shalott’.

Ons haar heeft een belangrijke sociale betekenis en een complexe functie. Ons haar wordt gemodelleerd, geföhnd, gekapt, geknipt en gekleurd en wordt in door mode bepaalde kapsels en haar stijlen gedragen. Bepaalde eigenschappen van ons karakter worden geassocieerd met een haarkleur of -dracht. Donker, duister en aards of blond (‘fair hair’), lichtzinnig en hemels. En krullend haar betekent levendig en steil saai. Bepaalde kapsels worden geassocieerd met intelligentie of afkomst. De suikerspin, een matje en de vetkuif. Het domme blondje. De keuze voor een bepaalde haardracht staat soms in verband met cultgedrag, bijvoorbeeld in de hanekam bij punkers.
In de pruikentijd was er het statige van het kapsel en de pompeuze ijdelheid. Tegenwoordig is al onze lichaamsbeharing gekapt en/of geschoren. In het werk van Maayke Schuitema is het haar altijd nadrukkelijk beeldbepalend ingevuld. De haardracht is die van een hedendaagse fee of een feeks, van de godin Venus of de gorgone Medusa, van de oermoeder of de heks. Het haar golft en is levendig maar het kan ook verstrikken en misleiden.
Notities over het haar.

Haar wordt geassocieerd met vruchtbaarheid. Is het weelderig, glanzend en vol dan verbeeldt het potentie en levenslust. Is het haar dun, slap en grijs vertegenwoordigt het ouderdom en de dood. Mooi en dik haar is een teken van jeugdigheid, sexualiteit en verleiding. Hip is eigenlijk een kapsel dat alleen jongeren zich kunnen aanmeten. Ons haar is een belangrijk onderscheidend lichaamskenmerk. Haardracht blijkt leeftijdsgebonden.

Haarbedekking heeft een religieus motief. Haar en het taboe zijn verwant. Keppeltjes en de hoofddoek. Op bruiloften en begrafenissen wordt soms een sluier gedragen.
Zie verderop de Middeleeuwse visie op de Bijbelse figuur van Maria Magdalena en haar losse lange haar.

Er is het mythische gouden haar. Het Bijbelse engelenhaar en het dons van het pasgeboren kind.

Arisch blond. Een racistische hiërarchie is zichtbaar in het Übermensch ideaal, namelijk door blank, blond en blauwogig als superieur te beschouwen.

Het beest is behaard en de mens is gecoiffeerd, geschoren en ge-epileert.

Het haar in sprookjes, literatuur, kunst, de Bijbel en in mythologie. 

In de Noorse mythologie is de godin Sif (betekenis Sibbe) de Asin van de landbouw en vruchtbaarheid. Zij heeft gouden haar dat het volgroeide koren representeert. Loki sneed Sif de haren af, waarna het als gouden haar terug groeide.

Het lange haar van Rapunzel. In het sprookje wordt haar haar als een gevlochten steile ladder gebruikt om naar Rapunzel, die in een toren is opgesloten, omhoog te kunnen klimmen. Juist dit beeld maakt indruk op de kinderziel. Wat betekent het eigenlijk? Het verstrijken van de tijd, de duur van de opsluiting wordt door de lengte van het haar verbeeld.

Lang haar in een vlecht gedragen. Het is dan fysiek het ononderbroken verstrijken van de tijd in beeld. Gevlochten of gesponnen. Vrouwen die een draad spinnen aan een spinnewiel, ononderbroken. Arbeid aan het web van de tijd.
Het beeld van het spinnen en de draad liggen in het verlengde van het groeien van het haar. De draad van Ariadne wordt door de Griekse held Theseus gebruikt om uit het labyrint te ontsnappen. De draad symboliseert de oplossing van het raadsel.
Ik weet het niet, maar het zou niet vreemd zijn als de draad uit Ariadne’s haar zou zijn gesponnen.

Een wirwar. Verstrikking in het haar en in de gesponnen draad oftewel het noodlot is nadrukkelijk van toepassing bij ‘The Lady of Shalott’ van William Holman Hunt (1827–1910) van de Prerafaëlieten. De gesponnen draad en het haar in wilde kronkels ontstaan als het noodlot toeslaat.
Wikipedia:
De betoverde naamloze edelvrouw zit met haar rug naar het raam in een door water omringde toren aan haar weefgetouw. Zij weet dat zij de werkelijkheid, waaronder het nabijgelegen Camelot, alleen in de spiegel mag aanschouwen. Zo zij uit het raam zou kijken zou de betovering worden verbroken en haar noodlot, in het gedicht onbenoemd, maar het betreft een vroege dood, vervuld worden. Wanneer zij in de spiegel de onweerstaanbaar knappe Lancelot voorbij ziet rijden kan zij zich niet langer beheersen. De spiegel breekt op het ogenblik dat zij naar buiten kijkt.

En hoe zit het met het gitzwarte haar van de heks. Het zit onder een puntmuts en is in de war en vervuild. Soms met een grijze lok of een blonde streep erdoor ten teken van waanzin en toverkracht. Spinnenweb. Het haar is vies en spiegelt de kwaadaardigheid van de heks.

Het lokkende effect van de weelderige haarbos. De zeemeermin heeft soms haar van wier dat mee golft in de deining van de zee. Soms geraken zeelieden in het haar verstrikt en verdrinken.
De meermin is verleiding en lokt mannen de dood in. John William Waterhouse (1849 -1917) ‘A Mermaid’ uit 1901.

Het haar als kleding, kuisheid.
De naakte Venus van Sandro Botticelli (rond 1445 – 1510) is bedekt door haar blonde haar. ‘De geboorte van Venus” uit 1485. De Latijnse Venus, de lente, is de opvolgster van de Griekse Aphrodite, de schoonheid geboren uit het schuim der golven.

Tijdens de Middeleeuwen gold lang en vooral onbedekte haar als een schuldbekentenis, dus voorbij het taboe. Het kenmerkte de hoer.
Haar haar blijkt in haar kleding door te lopen bij deze Bijbelse ‘Mary Magdalene’ of ‘Magdalene Penitent’ van Donatello (circa 1386–1466). ‘White poplar wood, polychromed’, 1454-55.
The identification of Mary Magdalene as prostitute and adulteress is perpetuated by much Western medieval Christian art. In many such depictions, Mary Magdalene is shown as having long hair which she wears down over her shoulders.
Vergiffenis, de penitentie van Maria Magdalena bestaat uit de voetwassing bij Christus met de tranen die zij huilt.

De Griekse Medusa wordt afgebeeld met een levende haarbos van slangen en zij heeft een verstenende blik. Hier is het kronkelen van de lokken het bewegen van de slangen. Er is in het haar het vermogen een slachtoffer te omsluieren en te bedekken en met een plotse, giftige beet te doden.
‘Medusa’ van Caravaggio (1571-1610) uit 1592-1600. Het haar is hier getransformeerd in de slang van schuld, uit de overigens latere Bijbelse tuin van Eden.

Het kammen van het haar is een ritueel van vertrouwen in de moeder dochter relatie.

Wat is het verband tussen kaalheid, onderworpenheid en schuld?

Recentelijk in het nieuws was het afscheren van haar lokken door Britney Spears (1981). Youtube: ‘Britney Spears Breaks her Mind Control Conditioning’
Zij zou een vermeend slachtoffer zijn van MKUltra, ‘mind control conditioning’. Door zich kaal te scheren zou zij ontsnappen aan de programmering.

Kaal geschoren vrouwen in de film vanuit een zelfbewuste keuze.
Ornella Muti kaal in ‘La ragazza di Trieste’ uit 1983. Zie Youtube.
En Youtube: ‘Filming of Demi Moore head shave’ voor de film G.I.Jane uit 1997. Tijdens deze opname klinkt applaus.
De beleving van de verovering van vrijheid door het afwerpen van het beeld van de vrouw als lustobject, beperkt tot een mooie bos haar.

De kaalgeschoren vrouwen van Charles Manson. In een daad van verzet.

Het ogenschijnlijke verband tussen schuld, tranen en het millimeter kapsel van Sinéad O’Connor (1966) die ‘Nothing Compares 2 U’ in 1990 zingt. Het lied vol treurnis en lamenteren (weeklagen, jammeren en kermen).

Het gedwongen afscheren van het haar kan als een vernedering of ontmenselijking bedoeld zijn. Zo verging het de na-oorlogse ‘moffenhoer’, de landverraadster.

En zo was tevens het gebruik van kaalscheren als ontmenselijking opgevat in het KZ of concentratiekamp in combinatie met de tatoeage van een nummer. Gedwongen kaal in kamp kleding en genummerd is de mens zonder identiteit.

Cult en kapsel. Punk. Grunge. Enzovoort.
Skinheads zijn herkenbaar door hun geschoren schedels.

Haar en krankzinnigheid. Die krankzinnigheid wordt verbeeld in het gebaar van de haren uit het hoofd trekken. Waanzin. Totale ontreddering. Zelfkwelling.
‘Madhouse Woman” Collectie Rijksmuseum Amterdam, uit 1615. Website:
This naked woman, desperately twisted, represents a madwoman. The sculpture is almost three metres tall, including the plinth and was placed in Amsterdam’s mental hospital or ‘Dolhuis’ early in the seventeenth century. The mentally ill were known as ‘dollen’, or lunatics. Probably the work of Geraert Lambertsz.

Wat is de betekenis van het groeien van lang haar?
Piet de Smeerpoets met zijn uitgegroeide Afro kapsel. Vies.

In sprookjes is het spinnen van een vrouw met lang haar(?) een terugkerend motief. Het spinnen duidt op het vergaan van de tijd, het weven van het lot en het beeld van het spinnenweb.
De Griekse ‘Three Fates’ zijn gelijkaardig aan de drie Nornen, de schikgodinnen in de Germaanse/Noordse mythologie. De Nornen verblijven bij de bron Urd aan de voet van de levensboom Yggdrasil en hebben voorspellende gaven omdat ze spinnen aan het web van tijd. In de volgende sculptuur is een van die Griekse schikgodinnen verbeeld.

Camille Claudel (1864-1943) ‘Clotho/The Hair’ uit 1893, een sculptuur van Camille Claudel. Plaster H. 90 cm ; W. 49,3 cm ; D. 43 cm. Musée Rodin.
Clotho, daughter of Zeus, was one of the three Fates. She’s ensnared in her hair that weighs so heavily on her head and seems to paralyze her. The intricate detail of her knotted, flowing hair (or the thread of life she spins?) and her shrivelled flesh is a stark contrast to the strength and boldness of her posture.
Het spinnen van de draad en het groeien van het haar komen overeen in dit beeld.

En de man met een obsessie over zijn eigen haar. Gerard Reve (1923-2006) over haarverlies en kaalheid in ‘De avonden’.

Een onmogelijkheid. Jezelf aan je haren uit het moeras trekken. Het is één van de vele sterke verhalen van de Baron van Münchhausen.

In ‘De Kale Kapper’ uit de serie Suske en Wiske is Lambik de kale kapper, die op zes haren na kaal is. Hij verraadt zijn vrienden om aan een volle haardos te komen.

Edvard Munch (1863 –1944). Zijn thematiek is die van de dood, vertwijfeling, angst, obsessie en eenzaamheid. Het vrouwelijke, lange haar is vaak aanwezig in zijn werk. Het haar verstrengeld de man als levende materie, het vormt de verbinding, de relatie. Een soort van slierten klimop soms. Verstrikking als bij de Lady of Shalott.

Treurnis op ‘Ashes’ uit 1894 van Edvard Munch. De beide, man en vrouw met de handen letterlijk in het haar en het haar van de vrouw loopt over de rug van de man door.
(Niet afgebeeld: ‘Salome Paraphrase’ uit 1894 – 1898, Munch Museum, Oslo, Norway. Watercolor, ink and pencil, 33 x 46 cm. Het lijkt bloed, het onthoofde lichaam boven het hoofd)

In het werk van surrealist Paul Delvaux (1897–1994) zijn naakte vrouwen zichtbaar die in bomen aan het veranderen. Hun haar veranderd het eerst in struikgewas of klimop. ‘The Call of the Night’ uit 1938.

Zijn het bij Delvaux de Heliaden of is het Daphne?
Tot barnsteen stollende tranen worden geplengd door de Heliaden, de zusters van Phaëton, die wenen om de dood van hun broer, die uit de hemel lazerde toen hij de controle over de zonnewagen verloor. De zeven nimfen zelf transformeerden in populieren.

Een transformatie in een boom die ook de achtervolging van Apollo bij Daphne te weeg brengt. Zij veranderd in een laurierboom. Tussen 1622 en 1625 vervaardigd door Gian Lorenzo Bernini (1598 -1680). Collectie Galleria Borghese te Rome.

Gustav Klimt (1862–1918) en het symbolisme. Het haar gebruikt als beeld van isolatie, insluiting en geborgenheid.

Sexualiteit of vruchtbaarheid en haar bij Aubrey Beardsley (1872-1898). Bij Beardsley is het gedetailleerde haar in allerlei vormen gegoten. Rijkelijk golvend en met bloemen erin. Voluptueus en vol levenskracht.

In het werk getiteld ‘Erda’ uit 1896 is het haar van bomen en struiken die groeien op de aardbodem.
Beardsley was the most controversial artist of the Art Nouveau era, renowned for his dark and perverse images and grotesque erotica, which were the main themes of his later work.

Hoe verloopt het Bijbelse verhaal van Samson en Delilah? Het handelt over hoe zij hem geheim over zijn kracht ontfutseld, hem bedwelmend met haar schoonheid.
Wikipedia:
Eventually Samson tells Delilah that he will lose his strength with the loss of his hair. Delilah calls for a servant to shave Samson’s seven locks. Since that breaks the Nazirite oath, God leaves him, and Samson is captured by the Philistines, who stab out his eyes with their swords. After being blinded, Samson is brought to Gaza, imprisoned, and put to work grinding grain.

Het onderscheid in ldonker of bond. Twee basis types. Geest en lichaam. Hemel en aarde.
De madonna. De hemelse en de aardse variant. In het werk van Amedeo Modigliani (1884-1920) tot uitdrukking gebracht in specifieke poses per model.

Donker, brunette of blond.
‘Red Head’ Wat is de positie van de roodharigen. Sproeten en een blanke huid. Vuurtoren, gepest. Een uitzondering en dus gediscrimineerd. Vergelijkbaar aan de positie van de albino.

De snor, haargroei tussen de neus en bovenlip. Charlie Chaplin. Adolf Hitler. Salvador Dali. Jozef Stalin.

De vrouw met de baard is een kermis attractie.

Marcel Duchamp (1887-1968) tekent op de Mona Lisa een snor en sik. L.H.O.O.Q. uit 1919.

Frida Kahlo (1907-1954) beeldt zichzelf genadeloos af met een lichte snor en een zware unibrauw. Uit 1940 ‘Self-portrait with Thorn Necklace and Hummingbird’

Er is verband tussen grijs haar en wijsheid.
Het is een bepaalde coupe (‘Geheimratsecken’ oftewel terugwijkende haarlijn) die genialiteit veronderstelt, zie de wilde haardos van Albert Einsten. In het geval van de clown betekent diens rode haardos het tegenovergestelde.

Wikipedia onder Haar:
Bij de meest voorkomende vorm van haarverlies, alopecia androgenetica, speelt een erfelijke gevoeligheid voor het mannelijke hormoon dihydrotestosteron (DHT) een belangrijke rol. Een overgrote meerderheid van de mannen krijgt in de loop van zijn leven met deze vorm van haaruitval te maken.
Haar wordt tijdens het ouder worden grijs doordat de melanineproductie niet eindeloos is. Het grijs worden van het haar komt bij beide geslachten voor en is in feite kleurloos.

Er zijn pruiken, haarstukjes, toupet. Haartransplantatie. Laseren.  Extensions. Zie ‘Haarstukje, toupet of pruik in showbizz’ onder Muziek, www.allartlakke.com

Uit de pruikentijd. Louis XIV de Zonnekoning in een marmeren buste van Antoine Coysevox (1640-1720), uit 1686. Het haar bruist golvend om de schedel.

De pruik en travestie. Net echt effect en net niet echt effect.

Haarlokken. Dreadlocks. Krachtstoffelijkheid van haar. Samson-achtige potentie van het haar.

Reklames voor shampoos. Het ideaal van zuiverheid, schoonheid, perfectie en gezondheid zijn in de ‘ad’s’ onontwarbaar verbonden. Het streven naar het ideale haar.

Sneeuw en roos zijn verwante beelden.

De uitdrukking ‘op een haar na’.
Iets met de haren erbij slepen. Een wreed beeld.
Elkaar in de haren vliegen.

Onvergankelijk bewijsmateriaal, het menselijk haar van de slachtoffers opgeslagen in het KZ Auschwitz.
Website State Museum Auschwitz-Birkenau.
Taking pictures on the grounds of the State Museum Auschwitz-Birkenau in O?wi?cim for own purposes, without use of a flash and stands, is allowed for exceptions of hall with the hairs of Victims (block nr 4) and the basements of block nr 11. Material may be used only in undertakings and projects that do not impugn or violate the good name of the Victims of Auschwitz Concentration Camp.

Forensisch onderzoek. Eén haar kan de misdaad oplossen. Ons DNA is vastgelegd in ons haar.

Haar en voodoo. Het veronderstelt lading en het ononderbroken contact tussen die ene haar en diens eigenaar.

De uitsmijter is de hedendaagse Medusa van Maayke Schuitema, getiteld ‘How long have you been hiding’ uit 2012, 2.00 bij 2.00 meter. Zie ook: http://www.maayke.nl/

Allart Lakke, 2012.