1873. Arbeit macht frei’ is de titel van de in 1873 gepubliceerde roman van Lorenz Diefenbach (1806-1883). Het is een verhaal over een bedrieger die door hard werken terug op het rechte pad komt.
1933. De nazi’s aan de macht. Het concept van de roman sluit nu een halve eeuw later aan op het door de nazi-propaganda opgeroepen beeld van de luie jood, de profiteur, die dus de bedrieger uit de roman wordt en die onder dwang aan het werk gezet moet worden in een ‘Arbeitslager’.
Het is straf in een werkkamp te werk gesteld worden.
‘Arbeit macht frei’ is zowel in Auschwitz I (het Stammlager), Gross-Rosen, Sachsenhausen en in Theresienstadt in smeedwerk geschreven in of op de toegangspoort van deze kampen.
Juni 1940. Jan Liwacz (1898-1980) is de Poolse meester smid, overlevende van Auschwitz I, in wiens smidse het hek en de vijftien letters van “Arbeit macht frei” gesmeed werden. En die dus verantwoordelijk zou zijn voor de omgekeerde B in het woord Arbeit.
Het sinistere bord in een sierlijke golf met metalen letters boven de ingang is uitgevoerd met een merkwaardige, omgekeerde B.
Op de Auschwitz-Birkenau State Museum website staat:
Arbeit macht frei was made by the metalworkers’ labor detail under the supervision of Jan Liwacz. These men, who labored in the camp smithy, deliberately turned the letter “B” upside down as a camouflaged act of disobedience.
U was het niet opgevallen.
Wellicht de SS-bewaking evenmin.
Een onverwachte en merkwaardige ‘tongue-in-cheek’, die de leugen ontmaskerd. De hint van die omkering wil het tegenovergestelde duiden van de slogan en daarvoor waarschuwen.
23 mei 2006. Nieuws op de Auschwitz-Birkenau State Museum website:
The historically original inscription reading “Arbeit macht frei” returned to its place over the main gate of the Auschwitz I-Main Camp on Tuesday morning. A copy had been in place since January.
Deze kopie of replica is dus gemaakt in de workshops van het Auschwitz-Birkenau Museum en dient ter vervanging van het origineel ten tijde van restauratiewerkzaamheden.
Maar ‘the historically original inscription’? Klinkt dubbelop.
Het geschiedkundige origineel, bedoeld wordt het oorspronkelijke of authentieke, metalen stuk tekst (niet de replica), kortom de golvende banier met de beruchte slogan.
18 december 2009 Juist het origineel wordt op die vroege maandagochtend, tussen 3.30 en 5 uur, uit het hekwerk gesloopt en gestolen. De operatie verloopt moeizaam. Aangezien het losschroeven niet lukt, wrikken de daders het tekstgedeelte met geweld uit het hek, waardoor de letter ‘i’ uit het woord ‘frei’ los en onopgemerkt achterblijft in de sneeuw.
Neonazi’s?
De Poolse overheid slaat groot alarm. Terecht, wereldwijd zijn geschokte reacties te horen. Ontsteltenis. Desacralisatie.
Een grootscheeps onderzoek start.
21 december 2009. Men vind het vijf meter brede en één en veertig kilo zware ijzerwerk, klaarblijkelijk voor transport in drie stukken gezaagd, terug in een besneeuwd bos buiten het dorp Czernikowo in Noord-Polen. Het metalen banier is bruut verminkt, vermoord en lijkt als ‘too hot to handle’ gedumpt.
Diezelfde dag worden vijf Poolse mannen gearresteerd. Geen neo-nazi’s. Mogelijk wilden de daders losgeld eisen.
3 januari 2010. Een ander gerucht duikt op. Volgens de Britse tabloid Sunday Mirror, zou het bord met het opschrift ‘Arbeit Macht Frei’, in december gestolen zijn in opdracht van een rijke Britse nazi sympathisant. Het zou als ‘trofee’ bedoeld zijn voor in diens collectie nazi-memorabilia.
8 januari 2010. Aol news. Ex-Neo-Nazi Admits Role in Auschwitz Sign Theft
Anders Högström — who founded Sweden’s virulently anti-immigrant National Socialist Front in 1994 –told local media that he was hired to collect the sign from the Polish gang that carried out the theft and pass it to a buyer.
21 januari 2010. Overdracht door de politie in Krakow en terugkeer van het vernielde origineel in het Auschwitz-Birkenau State Museum. Men neemt de schade uiterst zorgvuldig op.
De replika is inmiddels geïnstalleerd ter vervanging boven de poort van het Stammlager.
11 februari 2010 meldt Het Nieuwsblad.be, dat de middle-man is opgepakt.
De verdachte is de 34-jarige Zweedse ex-neo-nazileider Anders Högström, tegen wie het Poolse gerecht op 2 februari een Europees arrestatiebevel had uitgeschreven.
31 december 2010. De ex-neo-nazi pleit schuldig en wordt veroordeeld door het Poolse gerecht tot 32 maanden celstraf.
Huidige status: gevangene in Zweden.
April 2011. Huidige status van het gemutileerde hekwerk. Wikipedia:
As a result of the theft and desecration of the sign, the original sign over the Auschwitz entrance has now been permanently replaced with a replica, and the original sign, which has been repaired but will never look the same, is now in the Auschwitz-Birkenau State Museum among other Auschwitz artifacts.
Voorlopig einde van de moord op het infame “Arbeit macht frei’. Het ‘lijk’, een artefact (kunstmatig gemaakt) genoemd is opgebaard in het museum.
Hoe het leed zich in de materie hecht, in de herinnering én fysiek.
Allart Lakke, 2011.