Verdwijnt het kwaad van de plaatsen waar het zich manifesteerde?

Het is de vraag uit het stuk ‘Een houten plank in Auschwitz.’ Is het kwaad in niets anders aanwezig dan in de mens alleen?
Want het kwaad of de misdaad is in het menselijk handelen, niet in de dingen, bleek de conclusie. En het antwoord luid dus ja, het kwaad verdwijnt van de plaats waar het zich manifesteerde, de daders zijn verdwenen, maar ik twijfel desondanks opnieuw. De misdadige handeling laat immers sporen na, het kwaad is effectief traceerbaar op de plaats delict. Er is een architectuur van het kwaad in Auschwitz zichtbaar. Maar de verschrikking is invoelbaar, maar niet aanwezig, want de mens heeft geen zesde zintuig waarmee hij apart de gruwel kan waarnemen. Het is inbeelding. De slachtoffers en hun leed zijn niet langer tastbaar aanwezig. Alhoewel, er ligt een hoop haar en een onvoorstelbare hoop brillen. De plaats heeft een lading.

Maar wat niet weet wat niet deert. Als je iemand geblinddoekt willekeurig door het Poolse land zou rijden en dan in Auschwitz zou vragen, vertel eens, dan zou diegene niet zintuiglijk kunnen waarnemen en vervolgens beschrijven wat er daar heeft plaatsgevonden.

En vanaf welk moment is een handeling misdaad? Vanaf de aankoop of het bezit van een wapen? Op het moment dat de dodelijke kogel de loop verlaat? Is de gedachte aan de handeling misdaad? Met voorbedachte rade is immers een straf verhogend element. Passionele moord is minder erg als geplande moord. Laat een misdadige gedachte een spoor na in de hersenen? Een herinnering.
Waar begint en eindigt de misdaad? Het onderwerp dijt vreselijk uit.
Raakt de materie vervuild door de misdaad of door de intentie van misdaad?  Het is een soort van archaïsch gevoel. Mijn twijfel is intuïtief en door redeneren wordt het niet opgelost. Het gevoel gaat terug op het voor-oordeelkundig concept van slechte of foute materie en goede.
Krachtstof dus. De relieken, een middenvoetsbeentje van de heilige zus en zo, goede materie. De bloedvlag van de Nazi’s, een vlag besmeurd met het bloed van de martelaren van de beweging, misbruikte materie. Het melkmeisje van Vermeer, zuivere materie. Een mijn in de vorm van speelgoed, foute materie.  Zo’n ding is eigenlijk het tegenovergestelde van het kunstwerk, gedefinieerd als product van zuiver handelen.
Het voorwerp heeft een lading. Afrika. Krachtstof was een specifiek soort samengestelde stof of materie, bloed, urine, speeksel, stront enz. wat  samengebald werd tot de krachtstof. Die materie vormde de anima of ziel van het beeld en wordt op de navel van de figuur bevestigd. Dan komt het beeld tot leven.

Een beeld dat sterft vormt Sneeuwwitje, hier is de appel simpelweg vergiftigde materie, het kwaad. In de tuin van Eden is de appel een vies geheim. Vies, geraakt de appel vervuild door het verbod? Wat doet het verbod precies met de status van de appel? Verleiding door het geheim, nieuwsgierigheid. De appel zelf wordt aangeboden door een slang of een andere handlanger van het kwaad.

Er is een gebod en het wordt overtreden.
Eenmaal geplukt ontstaat het teerpoppetje effect. Inzicht en schaamte over de eigen naaktheid.
In die zin vervuilend. De appel in de tuin van Eden is de eerste ‘vervuilde’ materie, in relatie tot de mis-handeling van het plukken en eten ervan. De appel was de verboden vrucht, fout, maar niet per se vervuild. Adam en Eva ondergaan uitsluiting als gevolg van hun handeling en er is schaamte en verlangen. Die ‘vervuiling’ bestaat uit kennis in plaats van onwetendheid, het verlies van onschuld.

Is er een bron van alle kwaad? Satan.
Is de hel op aarde?
De deuren ernaar toe in ieder geval wel. Bedankt Rodin. Zo kon de duivel ontsnappen.

Kan vervuilde materie weer zuiver worden door deze te mengen met wat …? Het tinnen soldaatje is beschadigd, hij heeft maar één been. Hij is hopeloos verliefd op de jonge ballerina van de speeldoos. Wat is de functie van hetgeen het tinnen soldaatje overkomt. Hij valt uit het raam, geraakt in de goot en spoelt vervolgens het riool in. Het soldaatje reist op een papieren bootje door de onderwereld, ratten overvallen hem, hij wordt opgeslokt door een vis. Die vis wordt gevangen. Uiteindelijk komt hij samen met zijn danseresje in het verterende vuur terecht, waardoor hun harten kunnen samensmelten tot één. Liefde. Vervuilde materie die schoon gebrand wordt? De reis als reiniging tot een positieve lading.

Vloeken is een soort van vervuiling, maar een Vermeer die vloekt tijdens het schilderen heeft geen invloed op het melkmeisje. Zuiver handelen veroorzaakt zuivere kunst? Preparatie, verf mengen, het doek opspannen. Vanaf wanneer moet het handelen zuiver zijn? Voor de schone kunsten bijvoorbeeld.

Wat bedoel ik met zuiver handelen. Het streven naar zulk handelen is zichtbaar in het geloof, in de praktijk van herhaling en het ritueel, van belang is de intensiteit en kundigheid door oefening van het handelen, dus praktisch de schilderstechniek. De vertolking. De zuiverheid is niet ethisch, maar in verhouding tot de overdrachtelijkheid of/en de inhoud. Correct. Zoals de clown die iets expres verkeerd doet, om vervolgens de handeling subliem uit te voeren. Dat expres verkeerd doen is geoefend, dus zuiver.
Het is uiteindelijk een mentaliteitskwestie.
Niet concreet? Retinaal voorwerp, het schilderij. Zuiver handelen is de bezielde schildershandeling die het schilderij perfect maakt, die het oplaadt. Inhoud en vorm vallen samen.
De lading van een plek, door ouderdom en de feitelijke geschiedenis ontstaan, die verkleefd ermee. Het spoor van gebeurtenissen. De lading van het schilderij wordt opgeroepen door zuiver handelen. Daarmee is de inhoud gebaat, maar die wordt niet per definitie daardoor bepaald. Zie Goya.

Een slecht mens die goede kunst maakt. De schrijver Celine, diens hardvochtige waarachtigheid blijkt belangrijk. Is Celine een slecht mens? In ieder geval een uitgesproken antisemiet. Ik las een biografie over Andy Warhol. Andy was een obscene voyeur. Hij sprak opzettelijk iets te zacht, opdat iedereen goed luisterde. Hij roddelde zich wezenloos en was een obsessieve geldwolf, in zijn huizen waren kasten gevuld met papiergeld, vanwege zijn wantrouwen ten aanzien van de bank. Hij verzamelde allerlei kitscherigheid, met andere woorden zijn smaak was plat. Hij manipuleerde mensen en was een koudbloedig iemand. Meedogenloos en harteloos.
Toen ik de biografie uit had vond ik hem een lul.
Maar zijn werk is wreed en goed.

Allart Lakke, drie dagen in augustus 2009.