Als ik enige keren achter elkaar een spelletje schaak speel, dan transformeert mijn directe omgeving in diverse schaakstukken, die ten opzichte van elkaar strategisch staan opgesteld en wordt het geheel als een vraagstuk gepresenteerd. Dat is enigszins ongemakkelijk, want ik heb geen keus, die onderlinge logika komt voort uit de verdeling van het gezichtsveld in de zwart-wit geblokte ondergrond van het schaakbord en de strenge regels van het spel. De kracht van de geblokte struktuur en de dwingende interactie tussen de stukken brandt zich tijdens het schaak in mijn hersens en blijft hangen als een melodie. Ik projecteer die struktuur en interactie vervolgens op de ruimte en dingen om mij heen, als een afwijking in schaakstukken vermomd.
Ik ben een slecht schaker overigens.

Ingewikkelde  verkeerssituaties, een drukke vijfsprong, en daar op de fiets op intuïtie doorheen zwenken, is zoiets als schaken, met het verschil dat de schaker bewust berekend de risico’s inschat.
Over de geniale schaker die in conspiracy geloofde, Bobby Fischer (1943-2008) en over de obsessie van schaak en de gave.
Schaak is alomvattend vanaf zes-jarige leeftijd voor Bobby Fischer.
‘A Very Different Bobby Fischer’ is een onderhoudend en beschaafd interview opgenomen in de zomer van 1971 op youtube onder deze titel. U ziet het jonge schaakgenie Bobby Fischer  verschenen in The Dick Cavett Show, Mr Fischer shares his various views about chess.
Keurig in het pak, zit de achtentwintigjarige Fischer ontspannen onderuit gezakt, lachend en blakend van zelfverzekerdheid. Wellicht is het gedeeltelijk gespeeld. ‘The tactics of intimidation’.
Immers een jaar later, in 1972 zal hij de Russische wereldkampioen Boris Spasski verslaan in ‘De match van de eeuw’, een hoogtepunt in de Koude Oorlog.
Dick Cavett vraagt, ‘Why is it that the Russians dominate the chess world? What do they got?’
‘Well they’re subsidized by the government and all their players are professionals.’ Geld dus en middelen. Fischer beklaagde zich destijds permanent over de verdiensten.
Wat is de gave van het schaakgenie vraagt Cavett, ‘Is it inherited?’
‘No’, zegt Fischer.
Cavett ‘… a kind of mental discipline?’
Fischer, ‘It seems to me in chess, you have to have talent, but the guys who reach the top are the ones who keep at it and have the character and are not distracted by other things in life untill they got the title.’
Een belangrijk inzicht is het antwoord op de vraag, wat het meeste voldoening geeft in schaken. Bobby Fischer doet alsof hij aarzelt, “Oh, the greatest pleasure?’” antwoord hij “When you break his ego”, op 3.37, alvorens hij vilein begint te lachen. Ook het publiek lacht. Cavett laat het moment hangen, hij kijkt naar het publiek en zegt ‘Yeah! Yeah?’ en vraagt dan schalks ‘Really?’
‘Yeah.’ lacht Fischer.
“Yeah, you know, he sees it coming and uh, breaks all up inside.” Fischer lacht opnieuw hardop en breeduit schaapachtig.
Winnen is de destructie van het ego van de tegenstander dus en in het geval van Spasski, diens ego en dat van de gehele Soviet school tegelijkertijd.
Fischer bedrijft sport, tennis en zwemmen, om in conditie te zijn voor het schaken. Een match is vijf uur zitten in opperste concentratie, een loodzware opgave. Een kwestie van stamina. Hij ziet eruit als een atleet, maar ook als de SS-er Reinhard Heydrich (1904-1942), helemaal als hij wreed lacht over het breken van het ego van zijn tegenstander. Meedogenloos en Übermensch-achtig.
Maar tegelijk eveneens naïef. Kinderlijk verontschuldigend. Het genie als de uitzondering die zelfbewust is van zijn uitzonderlijkheid. Schaamteloos, maar vooral gedrag ingegeven vanuit de noodzaak van psychologische oorlogsvoering, voor de Soviet bühne. Bobby Fischer moet de dominante Soviet school eigenhandig en alleen verslaan. Hij moet minstens bluffen of er zelf in geloven.
Cavett, ‘You honestly think that you probably are the worlds greatest chessplayer. I mean there is no rason to be modest about it.’
‘Yeah. Damn right.’ En weer lachen.
Over zijn jeugd. ‘I was a prodigy.’
Een herinnering in ‘Bobby Fischer on Rusian chess players’.
‘De eerste keer dat de Russen mij noemden, toen was ik dertien. Toen zeiden ze; hij is een groot talent, maar al die publiciteit moet zijn karakter wel schaden. Sindsdien vallen ze mij aan op mijn karakter.’
Een langdurige psychologische oorlogsvoering startte destijds. Propaganda. En dat vanaf de leeftijd van dertien, een mogelijke bron van zijn latere achterdocht?

Kortom, om de titel te winnen is isolement noodzakelijk en opperste concentratie.
Meedogenloos moet de winnaar zijn. Het gedwongen isolement, doorzettingsvermogen en stamina, die meedogenloze mentaliteit en de noodzaak van psychologische oorlogsvoering in de media in de voorbereiding naar een match voedden zijn paranoia. Het schijnbaar voortdurend verkeren in een complot. De opgave was enorm, de dominantie van het Russisch schaakintellect moest onderuit gehaald worden.
De omgeving van de match werd van te voren minutieus uitonderhandeld en bepaald. Het soort van stoelen, het tapijt, de grootte van de tafel, de belichting, maar ook de afstand tot publiek enz. Compleet veilige ordening en wezenlijk onderdeel van de psychologische worsteling.
Het beeld in de ‘Fischer VS Spassky Documentary’ waar op 8.05 Fischer, die een strike gooit op de bowlingbaan. En dan de Russische, psychologische oorlogsvoering op 25.50 ‘They claimed that Fischer and the Americans were using some sort of secret wapon to put Spasski on.’ De claim van onderbewuste beïnvloeding was een soort jij-bak van de Soviets. The Soviets claimed that they were victims of a sinister plot: telepathy, poisoned food, “electronic rays,” anything that would explain their champion’s embarrassing loss.
Die specifieke eisen van Fischer aan de omgeving waren naar hun zeggen blijkbaar nodig om een geheim wapen in werking te stellen, dat gedachten beïnvloedde. De match werd stilgelegd. De gehele omgeving werd op hun verzoek grondig doorzocht.
Helaas zonder succes, de Russen vonden geen bewijs voor het geheime wapen, er was geen instrument of apparaat om op afstand gedachten te beïnvloeden voorradig in 1972, er was geen bewijs voor telepathie of de ‘morphogenetic field theory’.
Het geheime wapen was Bobby Fischer.
Fischer versloeg Spasski door hipper te schaken. Een held was geboren.

Maar hij stopt met in het openbaar schaak spelen en verdwijnt vervolgens uit het zicht van de media. Lucratieve aanbiedingen en hoge gages, niets verleidt Fischer weer te schaken.
Hij wordt dus bewust de ‘loner’, die hij wezenlijk was en hij leeft als het onaangepaste genie in het isolement van de paria, een ‘zelfverkozen’ outcast positie.
Het door uitzonderlijkheid buitengesloten worden, de groeiende status van persona non grata, creëert een merkwaardig en gevaarlijk soort hyper-persoonlijkheid. Ontvankelijk voor conspiracygedachtes.

Vanuit ressentiment denkend in een situatie van wederzijds onbegrip.
Fischer wordt vervolgens in 1992 door de revanche-match te spelen effectief een vluchteling.
Een kwetsbare persoonlijkheid in een geïsoleerde positie, het schaakgenie Bobby Fischer ontwikkelde zich in een scheldende hyperpersoonlijkheid met een ‘outlaw’ status. Hij was paranoia. Een virulente antisemiet op latere leeftijd. Besmet. Een ‘exile.’
In hoeverre is het gedrag het gevolg van het schaaktalent of beïnvloedt daardoor?
Als schaker is het genie een strateeg en tacticus met buitengewoon inzicht. Iemand van ongewone verbanden in de complexiteit van het schaken. Hoe verhoudt zich dat tot de werkelijkheid?

Achterdocht en de psychologische oorlogsvoering. Is Bobby Fischer een soort van slachtoffer van de Koude Oorlog, bijvoorbeeld in de angst om vergiftigd te worden?

Fischer eindigde zijn leven als antisemiet en werd van negationisme en revisionisme beticht en men twijfelde aan zijn geestelijke toestand. Zijn gedrag zou psychopathologisch zijn. Een vervuilde bron.
Merkwaardig genoeg eindigde zowel Boris Spasski als Bobby Fischer in exile. Beide werden uitgesloten van hun geboorteland.

In 2008 overleed Bobby Fischer op vierenzestig jarige leeftijd in Ijsland.
‘Pioneer and founder of professional chess.’, zei Garry Kasparov bij het overlijden. Één man tegen een machine, de ‘Soviet school’, zo zal hij herinnerd worden.

Bobby Fischer Biography 4 of 5.
Bobby Fischer – Beats the Russians.
Bobby Fischer – The mad genius of Bobby Fischer
Bobby Fischer – Anything to Win 59:24.
Enz.

Maar waar rook is, is vuur en dus verkleefd het onderwerp telepathie met Bobby Fischer.
Citaat uit het artikel ‘The hounding of a Chess Legend by Richard Wall’:
“On May 17, 1998 the final episode in the Fifth Season of the X-Files TV series was first broadcast in America. It is entitled “The End,” and begins with a chess match taking place before a large audience, between a young American boy and an older, Russian grandmaster.
As the match progresses, the viewer is made aware of a sniper taking up position in a gallery overlooking the vast auditorium. The child player, who is gifted with extra-sensory perception and the ability to read others’ thoughts as they occur, becomes restless as he senses something threatening in the air. Tension rises as the sniper prepares to take aim, and the game is reaching its climax. The sniper fires. At this crucial moment the boy, having made his final move and check-mated his opponent, moves slightly down and backwards, and the shot which was intended for him kills the Russian grandmaster instead. Double check-mate!
Later, it emerges that the gifted child possesses his psychic powers as a result of a top-secret biological implant in his head, of alien origin.”
Einde citaat.

Allart Lakke, 1 juni 2010.