Een autobiografisch werk uit het oeuvre van Rene Magritte. Het schilderij noemt ‘L’histoire centrale/ The heart of the matter’. Het is uit 1928, olie op doek. Een vrouw waarvan het gelaat en haar bedekt is met een witte doek, die zij zelf bij haar keel vasthoudt. Voor haar staan een bruine valies rechts en links een tuba op zijn kop, een reisattribuut en een muziekinstrument. De achtergrond is van een onbestemd blauw, niet helder maar mat met een groene schijn er in.

Zonder kennis over een belangrijke gebeurtenis uit persoonlijke achtergrond van de schilder is het geheel een mysterie. Het verhaal is dat als jong kind Rene Magritte ooit ’s nachts ontwaakte en ontdekte dat zijn moeder weg was. De familie zocht haar buiten. Ze bleek zichzelf te hebben verdronken in de Sambre. Eenmaal het lijk opgedregd was haar gezicht bedekt door haar nachtkleed. Het kind voelde zich buitengemeen trots bij de gedachte dat hij een centrale rol speelde in de tragedie. Vandaar de titel van het schilderij, vrij vertaald, de centrale geschiedenis, in het hart van het gebeuren, ‘het sleutelverhaal’. Die merkwaardige tegenstrijdigheid in de emoties van het kind, diep verdriet en grote trots, het belang van zijn rol overschattend bij de zelfmoord van zijn moeder, dat is surreëel. Hij beleeft een heroïek die compleet niet past bij de omstandigheden.
De moeder van Rene Magritte is weder opgestaan in de geschilderde, vrouwelijke figuur, maar opnieuw gesmoord in een doek, alsof die haar dood zal veroorzaken. De laatste reis. Het afscheid wordt verbeeld door de koffer, gepakt voor de tocht naar het dodenrijk. Maar waarom die doffe tuba? Een koperen hoorn, die gestoken wordt of het gedempte geluid van een misthoorn over de rivier de Styx, die de veerman roept. Een doffe toon. De tuba is trots en in afwachting, onbespeeld. Die kleine jongen, het kind Rene Magritte, is de tuba?
Haar hoofd is volledig bedekt door het doek. Het gelaat is onzichtbaar, identiteitsloos en blind.
De vrouw grijpt zichzelf bij de keel. Alsof zij zich de adem wil ontnemen, zich stikken of verdrinken. Het is de moeder van Rene Magritte en een vorm van Ophelia, vergelijkbaar in de zin van de zelfmoord van een verdronken vrouw.

Ik heb geen definitief kip-ei probleem. Ik denk niet voortdurend aan een muurtje waarachter het heelal eindigt. Ik ben niet angstig voor de dood, wel bang om akelig te creperen.  De zorgen die ik draag zijn dagelijks. Ik stel mezelf simpele vragen zoals wanneer is iets af of onaf? Wat zijn verboden gedachtes? Ik vraag naar het kwaad in Andy Warhol, het kantelpunt van bierbliklusjes en naar waar blijven de aliens? Kortom dagelijkse zorgen.

Bijvoorbeeld over verboden gedachtes. Gisteren beleefde ik er duidelijk één.
Ik zat in de bus, want de trein reed niet tussen Schiphol en Leiden. Een lange rij. Bij het instappen was een oude man, bebrild met gehoorapparaten, met zijn bagage aan het stuntelen. Iedereen moest wachten. Ik dacht, zo’n wrak moet niet op reis gaan. Acuut wist ik, dat is dus een verboden gedachte. Wat een schofterige denkwijze! Ik ken de man niet, ik weet helemaal niets van de man. Mijn oordeel over de wenselijkheid van diens reis is gebaseerd op irritatie, die zich uit in een volkomen verkeerde gedachte. Ik projecteer een zeer onterecht beeld en het is een volstrekt negatief beeld.
Als een telepathisch vermogen de mens eigen was, dan zou de voetbaltrainer tijdens een wedstrijd, zittend aan de rand van het veld, door dus telepathie, ernstig beschadigd geraken, de hele tegenpartij en hun aanhang wenst hem immers in hun gedachten, telepathisch, de tering.
Ik bedoel een kwade gedachte is niet kwetsend in zintuiglijke gewaarwording? De gedachte niet. Maar het gedrag is vervolgens eveneens vijandig.
Respect voor ouderdom. Wellicht gedraag ik me zelfs onbehouwen naar het geprojecteerde beeld. Maar de onwenselijkheid van de verboden gedachte is ook dán niet een gevolg van een negatieve, telepathische overdracht, het zijn puur mijn eigen hersenen die vervuild worden en vervolgens wordt mijn gedrag mogelijk beïnvloed. Daar is de ethische problematiek. Im Kopf.
Vervuiling, wat is het? Schoon, zuiver en het hele Übermenschgedoe maar weer overhoop halen. Nee!
Is het een vervuilde, verboden gedachte, klopt dat? Als je deze hardop uitspreekt wellicht, dan treedt het taboe in werking. Een verbod is overtreden. Gemakshalve gesteld, iedereen denkt het, maar geen zal het uitspreken. Het betekent jezelf verraden, maar tegelijk jezelf volkomen uitspreken. Niet wenselijk, want als het taboe in werking treedt kan je worden verstoten door de sociale orde. Uitgestoten en tot paria verworden. Eigen keuze.

‘Op een kwartier tijd een liter jenever opdrinken.’ zo zegt Thomas Raat, ‘Dan geraak je in coma.’

Een hobbelpaard in chroom, suggereer ik de schilder Casper Faassen, voor zijn dochtertje Amélie, voor op de foto.

Allart Lakke, 14/15 september 2009.