Van Jacques Reich (1852 – 1923) de Noorse god Freyr en zijn zwijn Gullinbursti oftewel Goudborstel. Het zwijn kon door de lucht en over zee lopen sneller als een paard en het verlichtte de donkerste nacht. 
Freyr is een fallische god, de god van de mannelijke sexualiteit. Hier is het machtige everzwijn deel van vruchtbaarheidssymboliek en mannelijke potentie. Het beeld van het varken zal echter niet eenduidig blijken te zijn. In de prehistorie was het wilde everzwijn een geduchte vijand van de boer, maar uiteindelijk werd het dier gedomesticeerd en in kuddes gehoed. Neolithische vondsten indiceren dat de domesticatie van het varken vanaf zo’n 7500 voor Christus plaatsvond. Nog geen tienduizend jaar geleden. In de godsdienst was het varken belangrijk en aan de goden en godinnen werden varkens en biggetjes geofferd. Het varken genoot cultische verering bij de Kelten.

Van Walt Disney. Drie varkentjes op de vlucht voor de grote, boze wolf. de bek van de wolf lekt, het is begeerlijk voedsel. En onschuldig. Jonge biggetjes in schattige kinderkleding zijn onschuldig, als baby’s en peuters.

Enkele denigrerende gezegden;
Varkens worden knorrend vet.
Twee ruggen uit één varken snijden.
‘t Varken is op een oor na gevild.
Varkensvlees onder de armen hebben.
Zo dom als het achtereind van een varken.
Dat slaat als een tang op een varken.

Een niet eenduidig beeld dus, want culturele en religieuze standpunten ten aanzien van het varken wijken ver uiteen. Er is verering en het offer en er is verdoemenis en het offer. Die religieuze overtuiging als zou het varken onrein zijn komt onder meer voort uit het bijbelse geschrift Leviticus 11,7-8:
7 Ook het zwijn, want dat verdeelt wel den klauw, en klieft de klove der klauwen in tweeen, maar herkauwt het gekauwde niet; dat zal u onrein zijn. 8 Van hun vlees zult gij niet eten, en hun dood aas niet aanroeren, zij zullen u onrein zijn.
Het varken kwam al in kwaad daglicht te staan in het Egypte van de farao’s. Seth was de kwaadaardige broer van Osiris, die hij vermoordde en aan stukken sneed. De duistere Seth was de god van de woestijn en chaos, van onvruchtbaarheid, van stof en leegte en een vijand van de mens. Hij had de kop van een springspitsmuis of een aardvarken en het varken was aan Seth gewijd. De zonnegod Ra zou het varken onrein verklaard hebben, nadat Seth of Typhon in de gedaante van een zwart varken het oog van Horus uitrukte. Seth als voorloper van de duivel.
De afkeer ten aanzien van varkens bij latere godsdiensten zou hier mogelijk uit voort komen.

Het idee dat het tweekoppige beast of burden een belediging zou kunnen zijn in bepaalde religieuze overtuigingen is een bedenking die op geen enkele wijze de verbeelding en het werk van Izaak Zwartjes beïnvloedde. En de Fetish of a Siamese Pig legt alleen verantwoording af aan zijn maker, die het beest immers bedwong en offerde. Het is een eerbetoon aan het varken, aan het gemartelde en geslachte varken.

De beeldhouwer Izaak Zwartjes (1974) is de zoon van een beenhouwer, een slagerszoon. Hij kent het dode vlees van nabij.
En Zwartjes is een krijger die streed in het mythisch landschap met the Beast of burden. Hij overwon dat beest om vervolgens de trofee te prepareren die de overwinning viert en memoreert, het werk getiteld Fetish of a Siamese Pig.
De dood en het varken in hun samenhang kennen een lange traditie. In de christelijke iconografie wordt het everzwijn mede als het attribuut van de wellust gezien.
Sint-Antonius is de patroonheilige van het vee, de veeslachters en de beenhouwers. Het iconografische kenmerk van Sint Antonius is een varken, zijn trouwe metgezel. Het beest assisteert in de onderaardse, onderwereldse betrekkingen. De Antoniusverering in Edegem zou al meer dan 500 jaar bestaan.

In de kerk van het Franse gehucht Lézat, waar eveneens een Antonius-cultus schijnt te heersen, hangt een afbeelding van de heilige Antonius met het varkentje zichtbaar links in een zwart gat in de grond.

Mythologisch is het varken de trouwe metgezel die afdaalt met zijn/haar meester/es in de onderwereld. In de Griekse mythologie is het varken aan Demeter gewijd en met haar aan de onderwereld verbonden.

Het idee van een spaarvarken borduurt voort in een vorm van vooruitziende blik, het appeltje voor de dorst was eeuwen lang een te slachten varken. Die voorspellende gave lijkt een rol te spelen in het verhaal van Anton Koolhaas Mijnheer Tip is de dikste mijnheer uit Andermans huid. De varkens in de stal hebben een merkwaardige gewoonte. Het varken dat het hardste met zijn achterwerk tegen de wand weet te kletsen is de dikste, een eretitel. Datzelfde varken zal echter ook verdwijnen zonder dat de achtergebleven soortgenoten weten waarheen of waarom. Als het de beurt is van mijnheer Tip om de dikste te zijn en hij dan daarna wordt opgehaald vertrekt hij met opgeheven snuit het ongewisse tegemoet. Een wreed lot, maar een dramatisch en mooi einde.
Die diepgewortelde mentaliteit van voorzienigheid in het beeld van het (spaar)varken transformeerde ook het beeld van de bankier in een varkensgedaante.

Een radicaal verschil in perceptie tussen het tamme varken en het wilde zwijn of everzwijn is vermoedelijk ontstaan door de domesticatie. Het tamme beest wordt dom, lui en dik gevonden en het wilde juist gevaarlijk, snel en meedogenloos. De eerste leeft laveloos in de modder, de tweede wroet strijdvaardig in de aarde.

In de Odyssee veroorzaakt de tovenares Circe de transformatie van de mens in een dier gedaante, namelijk een varken. Het is een degradatie in onderworpenheid en verlaging tot dierlijke lusten. Het varken met een negatieve connotatie.

In het Indiase pantheon een reïncarnatie van Vishnu, de derde avatar Varaha genaamd, een menselijk lichaam met soms vier armen en en kop van een everzwijn. Een goddelijke verschijning.

In Oosterse culturen bijvoorbeeld in Thailand, China of India, is het zwijn of het varken tegelijk een offerdier én een ‘heilig’ dier, dezelfde dubbele betekenis als in Europa is te zien. Het varken kan staan voor vraatzucht en luxe. In China de figuur Pigsy of Zhu-ba-jie, de hemelse ex-maarschalk met het varkensgezicht en de tweede discipel van de monnik Xuanzang tijdens de Tangdynasty.

Politie wordt aangeduid als pigs, bijvoorbeeld in de strip Fritz the cat. In de Urban Dictionary staat een waslijst aan pig gerelateerde termen. Het varken heeft een reputatie.

Obelix en het jagen op wilde everzwijnen.
Het beeld van het varken aan het spit bij de goede afloop is de beloning. Men is wat men eet?

Het blijkt niet ongevaarlijk om op het zwijn te jagen. De dood van Adonis; Giuseppe Mazzuoli (ca. 1644-1725); Hermitage, Sint Petersburg. Ook Attis wordt door een zwijn gedood.

In Berlijn-Tiergarten op de Lützowplatz staat “Herkules und der erymantische Eber” uit 1904 van Louis Tuaillon. Het vierde werk van Hercules of Herakles.
Wikipedia:
Het vangen van het Erymanthische zwijn, dat het gebied rondom de berg Erymanthos onveilig maakte, en dat – net als de hinde – levend naar Mykene brengen, bij koning Eurystheus. Herakles slaagde in zijn opdracht, doordat het dier in de sneeuw was weggezakt. Herakles bond met kettingen de poten van het beest vast en ging naar Mykene terug. De koning was zo bevreesd oog in oog te te komen staan met het everzwijn dat hij zich verschool in een groot koperen vat dat hij in de grond had laten ingraven.

Aan de Calydonische jacht in de mythische tijd, namen helden van verschillende Griekse stammen deel.
Het begon toen men vergat de godin Artemis aan te roepen. Uit wraak voor het verzuim zond Artemis een enorm everzwijn. Het monster verwoestte het land, doodde het vee en dwong de bewoners binnen de muren van de stad te vluchten.

De Walkuren voeden de krijgers in Walhalla met het vlees van het zwijn Saehrimnir. Door magie is het beest de volgende maaltijd weer levend om opnieuw geslacht te kunnen worden. De bruikbare reïncarnatie van het vlees in overvloed.

De vrouw en het mythische varken en de onderwereld, een andere wereld. Demeter, Artemis, de Walkuren en Pornocrates.

Felicien Rops (1833-1898). Pornocrates uit 1896. Een geblinddoekte, naakte vrouw schrijdt voort geleid door een varken. In de lucht engeltjes.
Een pornocratie is een landsbestuur beheerst door de amoureuze relaties van eerzuchtige maîtresses. De afbeelding van Rops grijpt ver terug.
Het varken betekent hier rijkdom, wellust en weelde, het leidt met vooruitziende blik, een voorspellende gave. De verleidelijke vrouw is in lingerie gehuld en hooggehakt.
Bij de Romeinen heet Demeter Abundantia en zij wordt afgebeeld met de cornucopeia, de hoorn des overvloeds. De hoorn des overvloeds en de blinddoek zijn terug te voeren op Plouto, een bijnaam van Demeter, en op Pluto. Maar de blinddoek bij Rops is dommigheid, verblinding, die niet leidt tot dieper inzicht of onpartijdigheid zoals bij vrouwe Justitia of Pluto. Pornocrates laat zich leiden door materiële weelde, vleselijke lust en genotzucht, het varken, de cornucopeia op hoeven.

Arthur Rackham (1867-1939) “Alice’s Adventures in Wonderland” van Lewis Carroll, illustratie uit 1907. Een meisje met een speenvarken in de armen, een beeld van onschuld. Het biggetje is roze en schattig en lief evenals het meisje. Het lijkt een natuurlijke relatie, het biggetje en het meisje, die mogen elkaar instinctief. Uit het Victoriaanse tijdperk, het speenvarkentje als nep baby. In 1995 was in de comedy-drama film Babe de hoofdrol weggelegd voor een biggetje.

Een ander beroemd en geliefd varkentje, Piglet uit Winnie the Pooh. Ondanks het feit dat Piglet behoort tot de groep van Very Small Animals en in het algemeen van een timide aard is, probeert hij soms dapper te zijn en bij gelegenheid overwint hij zijn angsten. Het is een sympathiek voorbeeld van het vermenselijkte biggetje, bang voor de grote, boze wolf.

Een bijkans menselijke pose, het stoere beest zit galant op zijn zij. Het is het beroemde wilde zwijn bijgenaamd Porcellino (Italiaans voor varkentje) in Florence, van de hand van Pietro Tacca (1577 –1640). Mensen aaien het over de daardoor glimmende snuit, een geluk brengend gebaar gerelateerd aan de verziende blik van het schrandere dier.

Sebald Beham (1500-1550): Der verlorene Sohn hütet die Schweine, uit 1538. Copperplate print, 5.8 x 9.7 cm. De verloren zoon als eenzame, levend tussen de varkens, die boete doet in berouw en gebed? In de negentiende eeuw schreef Hans Christiaan Andersen het sprookje De varkenshoeder. Een prinses kust een als varkenshoeder vermomde prins. Het draait om echt en namaak, namelijk de waardering van de prinses voor een nachtegaal of een speeldoos. De varkenshoeder wordt hier natuurlijk als onrein beschouwd.
De varkenshoeder wordt echter ook geassocieerd met de ziener of met iemand die visioenen heeft, met profetieën en een voorspellende gave of helderziendheid.

Het bezit van een varken of zwijn is een statussymbool bij de Papoea’s van Nieuw Guinea.
Tanden van gejaagde varkens worden als trofeeën gezien, de macht van het gedode dier is in de overwinnaar over gegaan. Aangezien varkens als menselijk beschouwd worden, verwijzen varkens-tanden naar koppensnellen. Het slachten en eten van varkens is gebonden aan belangrijke gebeurtenissen als lijkverbranding, het huwelijk en initiatieriten.
Volkenkundig voorbeeld van een ornament in de neus gemaakt van de krom gegroeide slagtanden van een zwijn .

Een eerdere versie van de grote boze wolf van Frans Snyders (1579–1657) getiteld Jong everzwijn gegrepen door een jachthond uit de collectie van het Museum voor Schone Kunsten in Gent. Het biggetje is aan het oor gegrepen door de agressieve hond en ruggelings gevallen krijst het arme dier het uit!

Schreeuwend was ook de verontwaardiging bij de aankoop door het Stedelijk Museum van Amsterdam van het werk Ushering in banality uit 1988 van Jeff Koons (1955). Een rel rond een varken. Drie kleine kinderen begeleiden een dik varken, met de rug bijna even hoog als de peutertjes, de voorste twee zijn engeltjes, gezien de vleugeltjes. Over de originaliteit en het banale in een zinloze discussie omtrent kitsch, een zwaar vervuild begrip. Het varken is banaal en hemels.

De varkenshemel bij Paul McCarthy (1945) in zijn Mechanical Pig uit 2005. Het varken slaapt vredig, het glimlacht en beweegt lieflijk alsof het een sweet dream beleeft, gedrag dat de onschuld en het menselijke in het varken benadrukken.

Natuurlijk is Wim Delvoye (1965) vermeldenswaard met zijn Art Farm in China waar varkens worden getatoeëerd om na hun dood opgezet en verhandeld te worden als kunstwerk. Rel.

Sarah Maple (1985) Haram, olieverf en acryl op doek, 175 x 125 cm, uit 2008. Het is de afbeelding van Rackham (zie boven) revisited, een jonge vrouw met een biggetje in de armen, maar nu religieus geladen. Hier geen Alice in Wonderland, het is een zelfportret van een moslima, die worstelt met haar identiteit. Het schilderij leidde tot heftig protest, bedreigingen en de etalageruit van de SaLon gallery werd ingegooid.

Meer geweld.
Wikipedia: War pigs.
War pigs are pigs reported to have been used in ancient warfare as a countermeasure against war elephants.
Pliny the Elder reported that “elephants are scared by the smallest squeal of the hog”. Aelian confirmed that elephants were frightened by squealing pigs (and rams with horns), and reported that the Romans exploited squealing pigs (and rams) to repel the war elephants of Pyrrhus in 275 BC.
Historical accounts of incendiary pigs or flaming pigs were recorded by the military writer Polyaenus and by Aelian. Both writers reported that Antigonus II Gonatas’ siege of Megara in 266 BC was broken when the Megarians doused some pigs with combustible pitch or resin, set them alight, and drove them towards the enemy’s massed war elephants. The elephants bolted in terror from the flaming, squealing pigs, often killing great numbers of their own soldiers.

Geweld en de dood zijn nabij het varken. maar ook vruchtbaarheid, de geboorte en de roze wolk.

Getiteld The Young Family uit 2002-2003 op de Biënnale van Venetië in 2003 van beeldhouwster Patricia Piccinini (1965), een Australische kunstenares.
Het werk kwam in het nieuws op 1 april 2008. Scientists at Linden Labs in San Francisco, California have successfully created a human-bear-pig chimera. Ingespeeld op de angst van de onwetende massa voor het klonen en genetische manipulatie. Over de vermeende menselijkheid in het varken, het is een intelligent, sociaal, gevoelig en nieuwsgierig dier. Wetenschap heeft aangetoond dat genetisch mens en varken relatief dicht op elkaar zitten. Zo zelfs dat het eten van varken als een daad van kannibalisme kan worden gezien.

Mijn parmantige Wrattenzwijn uit 1982-1983.

Allart Lakke, 2012.