Alle rassenwetten van Neurenberg ten spijt, er bestaat geen facscistische of anti-facistische, joodse of anti-joodse manier van cello spelen, hardlopen, bergbeklimmen, het bedrijven van wetenschap, het spelen van Ibsen en het zingen van Wagner.
Pag. 164, Martin van Amerongen in Wagner, De buikspreker van God.

Opnieuw notities over een glibberig onderwerp. Het leidt tot de vooralsnog tot een reeks onbeantwoorde vragen, die zoals Martin van Amerongen het hierboven stelt feitelijk absurd zijn.
Maar klopt de veronderstelling, bestaat er geen fascistische architectuur (zie ‘Foute architectuur’ en ‘Foute architectuur 2’)? Is er geen onderscheid mogelijk in linkse en rechtse kunst? Goede en foute kunst? Democratische en communistische kunst. Franse en Duitse kunst. Vrouwen- en mannenkunst. Hetero- of homokunst.

Het is onwenselijk. Dergelijke indelingen zullen elkaar uitsluiten of anderszins beperken. Franse en Duitse kunst veronderstelt ook Vlaamse en Leidse kunst. Indeling in vrouwen- en mannenkunst dan ook puber- en kinderkunst en hoog bejaardenkunst. Hetero- en homo, dus ook lesbo- en transsexuele kunst. ‘Outsider’ en ‘insider’ art. Echte en nepkunst. Hopeloos.
Het is kunst of niet, dat is de enige geloofwaardige indeling.
Zie stukken onder Kunst: ‘Abstracte Kunst en intimidatie en/of propaganda’, ‘Is het nazi-kunst of kunst uit het Derde Rijk? En Lipchitz’s Prometheus?’ ‘Wagner’ en ‘Vreemde combinaties’. Onder Krachtstof het stuk ‘Intimidatie’.

Dergelijk artificieel onderscheid dient per geval, per werk te worden beschouwd en beslist niet categorisch opgevat. Ik vind de chronologische indeling van de kunstgeschiedenis in stromingen een bruikbaar fundament.
Toepassing van het politieke idee ‘goede’ en ‘foute’ kunst mengt gevaarlijk boodschapper en boodschap door elkaar heen. Het dient absoluut per geval en per persoon te worden gewogen. Besmet blijkt een juistere beschrijving dan het resolute fout.
Maar theoretisch, indien het onderscheid wordt toegepast, ‘goed’ of ‘fout’, dient het in een welbepaald tijdsbestek geplaatst. Het ethische oordeel wijzigt zich immers gestaag en soms schoksgewijs. De identificatie met het onderwerp neemt tenslotte af en lost zich op.
Belangrijk is dus vast te stellen of de kunstenaar of het werk abject is en dan blijkt kunst zelf grotendeels zich te onttrekken aan het oordeel van goed of fout.

Ondanks het veronderstelde onderscheid blijken beide vormen (goed of fout) als prima propaganda te kunnen functioneren.
Voorbeelden van ‘goed’ en toch propaganda.
‘Honigpumpe am Arbeitsplatz’ uit 1977 van Joseph Beuys (1921-1986).
Beuys was mede oprichter van de politieke partij Die Grünen in 1980. Zijn artistieke en politieke activiteit overlappen elkaar compleet.
Vladimir Tatlin (1885-1953), de complexe hoek constructie, ‘Counter-relief’ uit 1914/1915. Oorspronkelijk uitgeroepen als officiëel kunstwerk van de revolutie en het communisme.

Kunstwerken dragen een mentaliteit. Die mentaliteit is overdrachtelijk, de krachtstof component. De lading.
Die lading of intentie is leesbaar.
In die lading of intentie kan besmetting optreden, vervuiling in het curriculum of de context van het werk.
In een langdurige dictatuur ontstaat een specifiek soort kunst, een door de overheid gedicteerde standaard, met name het portret en het historiestuk blijken populair. Censuur heerst.
Die desastreuze situatie daar gelaten, uitgaande van de vrijheid van handelen en in onderwerpskeuze dus, in de serie scheve vergelijkingen niet de vraag naar het verschil, maar naar de overeenkomst tussen fantasy, een magisch realist, een surrealist, een futurist en science fiction.
De overeenkomst in het kort? Raakvlakken met en besmetting in de lading of intentie. Een overeenkomst tussen fantasy, een magisch realist, een surrealist, een futurist en science fiction is de besmetting door het fascisme.
Het is het geloof in intuïtie, dromen en nachtmerries en soms raciale spinsels.

Besmetting in fantasy, van verzonnen wezens en imaginaire werelden?
Tolkien? De wereld van dwergen en elfen, van reuzen en draken en het bovennatuurlijke. In een extreme tweedeling in goed en kwaad, het onderwerp en vanwege die mythische proporties met een link naar de Übermensch mythe. ‘The lord of the Rings’ linkt naar Wagner en diens ‘Ring’ en Siegfried. De besmetting of vervuiling van de bron, de mythologie geschiedde in het nazi-tijdperk. Een vermenging door annexatie vond plaats. Het is het modderige verband tussen de Atlantis mythologie, Blavatsky (zie stuk ‘Helena Petrovna Blavatsky (1831-1891’) en Heinrich Himmler. Bij Tolkien is de Atlantis mythe verwerkt tot die van Númenor in de Akallabêth.
Het fascisme hecht geloof aan de mythe als waarheid.
Vergezocht?

De magisch realist Pyke Koch, die een fraaie serie postzegels ontwierp in 1943/1944 getiteld “Germaanse symbolen”. De symbolen hebben/hadden een propagandistisch oogmerk, neem bijvoorbeeld ter illustratie de grijze zegel, ‘Waterpaard’ of zeepaard, een fabeldier. Is het beeld/symbool Arisch? In de Griekse mythologie trekken zeepaarden de wagen van Poseidon. Destijds de opdracht aanvaarden blijkt een foute keuze. Maar besmette symbolen of een besmette mythologie?

In 1938 schilderde Koch zijn steunbetuiging aan het fascisme in het ‘Portret met zwarte band’. Foute kunstenaar/foute kunst?
Een fout zelfportret? Het kan goed of slecht geschilderd zijn, maar fout? Het toont zijn ware aard en overtuiging, in die zin is het zuiver.

Van de surrealist Dali (1904 – 1989) is zijn rechts conservatieve houding bekend, zijn relatie met de Spaanse dictator en monarchistische sympathieën.
Afgebeeld is het werk ‘Soft Construction with Boiled Beans (Premonition of Civil War)’ uit 1936.
Fout schilderij? Voorbeeld van foute kunstenaar/goede kunst?

‘Forme uniche della continuità nello spazio’ uit 1913 van Umberto Boccioni (1882 – 1916) een Italiaanse schilder en beeldhouwer en een belangrijke exponent van het Futurisme. Goede kunstenaar/goede kunst toch?

Dit werk ‘Unieke vorm van de continuïteit van de ruimte’ raakt achteraf besmet want het Italiaans Futurisme is innig met Filippo Tomasso Marinetti (1876-1944) verbonden en met diens (en die van een aantal andere Futuristen) politieke keuze voor het fascisme.
Met een bronslaag afgewerkte futuristische keramiek. ‘Profilo contino del Duce’ (Continuous profile of Mussolini), 1933 van Renato Bertelli (1900–1974). Een voorbeeld van foute kunstenaar/foute kunst? De geportretteerde is i.i.g. fout. Is de sculptuur fascistisch te noemen?

Science fiction. Orwell’s 1984. Of de film Star Ship Troopers uit 1997 van Paul Verhoeven. Het is de verbeelding van een dictatuur.
De aarde is onderdeel van een galactische totalitaire overheid, de United Citizen Federation. De mensheid is in oorlog met een ras van enorme insectachtige wezens, de Arachnids of Bugs, die uitgeroeid moeten worden.

Het loopt allemaal gevaarlijk in elkaar over in die fascinatie voor het kolossale en het massale, het sublieme en het unieke, de hallucinatie, de psychose, de droom of de nachtmerrie. Het uit zich in de obsessie en bezetenheid en het geloof in intuïtie. Het groteske en krankzinnige. Het bijgeloof.
Over de maat der dingen en het menselijk verlangen naar grandeur en macht.
Het onderwerp ligt tegen foute architectuur aan, de architectuur van de destructie. En uiteindelijk het taboe.
Zie stuk ‘Foute architectuur: Lahntalbrücke bei LImburg.’ Maar die Lahntalbrücke is geen destructieve architectuur, het is burgerlijke architectuur, infra-struktuur, echter opgevat als propaganda. En daardoor besmet.

Een voorbeeld van een ernstig besmet schilderij. Foute kunst?
Claus Friedrich Bergen (1885-1964), ‘Im Atlantik’.
‘U103 (IX-B-Boat) on enemy patrol in the Atlantic 1941’, door Claus Bergen geschilderd in 1942.
De kunstenaar stond op de exclusieve ‘Gottbegnädigten’ lijst tijdens het nazi-regime en het afgebeelde, de U-boot stampend in de golven is verheerlijking van de oorlogsmachine, de architectuur van de destructie. Het dient propaganda doeleinden. Het is goed fout.
Los van de politiek foute context is het schilderij in het genre heroïsch historiestuk geslaagd. Het dient het doel en is goed geschilderd. Kunst.
Foute kunst.

Allart Lakke, 2011.