Omhoog lopend tegen de steile heuvel, bedenk ik dat er geen uitvinder van de traptrede bekend is.
Evenmin van de baksteen, de stoel of het glas.
Vele belangrijke vindingen, vrijwel alle produkten van ‘engineering’ zijn in stilte ontwikkeld en gezichtsloos. Het ontbreekt aan één enkele auteur, het is een produkt van ‘trial and error’ door velen ondergaan. Archeologisch is inmiddels min of meer vastgesteld vanaf wanneer bepaalde vindingen toegepast werden. Door diezelfde archeologie is het mogelijk de oorsprong of de bron van bepaalde iconen te traceren.
De westerse/christelijke cultuur hecht een groot belang aan authenticiteit en auteurschap. Met name het octrooi of het patent zijn belangrijke instrumenten om de auteur/uitvinder te beschermen. Een opvatting waarin de persoonlijkheidscultus of het individu centraal staat. Bij de plastiek, de sculptuur van Artemis reikt haar origine over een millennium. Maar wie creëerde de Artemis van Ephesus oorspronkelijk, wie ontwierp het schema en naar aanleiding waarvan?
Natuurlijk, wie het eerste beeld van Artemis heeft bedacht en uitgevoerd is onbekend. Maar is deze Artemis niet helder en klaar in één keer uit het brein van een geniale beeldhouwer ontsproten? Zoals Athena uit het hoofd van Zeus ontspringt, zonder groei na die merkwaardige geboorte, plotsklaps in het lichaam van een volwassen vrouw. Deze Artemis lijkt mij een éénmalige gebeurtenis, ik bedoel er is geen iconografische voorloper van het beeld bekend, alhoewel haar afbeelding vanaf het ontstaan zich vervolgens over een duizend jaar uitstrekt. Er zijn de variaties, de latere versies, maar het idee, een vrouw bekleed in een overdaad aan borsten, bestaande uit stierenkloten of eieren? Wel bestond al de stijve houding, de armen vooruit gestoken en los van het lichaam vervaardigt. Ook een staande figuur, pilaarvormig, zo met de voeten bij elkaar, a.h.w. ingesnoerd, is niets nieuws als houding. Noch is die flankering met staande dieren een nieuw element. Maar die overdaad aan decoratie, rond de hals de dierenriem, de haardracht en tooi en vooral de vreemde uitstulpende hoeveelheid stierenkloten, ook wel geïnterpreteerd als eieren, ter hoogte van de borstkas, die elementen geven de Artemis een uitzonderlijk karakter. Matriarchaal, de vrouw met een overdaad aan borsten en een zodiak, de kennis over de equinox. Uit haar levensvormend lichaam komen per drietal koeien of/en leeuwen (rammen, geiten, griffioenen en herten, gedomesticeerde dieren)? tevoorschijn. Het is zonder twijfel een vruchtbaarheidsbeeld, hoogstwaarschijnlijk gekoppeld aan een ritueel met stieren. De tempel van Artemis werd in de zevende eeuw v.Chr. door een overstroming verwoest. Het oorspronkelijke cultusbeeld was van hout, bekleed met juwelen. Recent onderzoek toonde aan dat door afzettingen van de overstroming in de achtste eeuw voor Christus, er een ophoping tegen de noordermuur was ontstaan met daarin amberen(!) traanvormige druppels met elliptische dwarsdoorsneden, die ooit de “Dame van Efeze” hadden bekleed. Transformabel in bekleding.
De eerste priesteressen waren de mythische Amazonen. Zij worden vereenzelvigd met honing en bijen. Honing. Amber. Ik volgde het spoor van barnsteen eerder.
Diana of Artemis wordt later verbonden met de jacht en de beer, beergodin.
En het is één van de zeven wereldwonderen, de tempel van Artemis in Ephesus, in de klassieke tijd al een bedevaartsoord dus. In 406 na Christus werd de tempel met de grond gelijk gemaakt. De reusachtige zuilen werden naar Istanbul gebracht om in de Hagia Sophiakerk te dienen, waar ze nog steeds zijn te bezichtigen
Voor kunst is de afgelopen eeuw de creator steeds belangrijker geworden, maar of ooit geweten zal zijn wie de oorspronkelijke en schitterende Artemis heeft gemaakt lijkt onwaarschijnlijk.
Wordt vervolgd.
Allart Lakke, juli 2009.