2009. Bij Maayke Schuitema op haar atelier. ‘Zo irritant! Ik ben er echt gewoon pissig om.’ Er is iets niet in orde in het schilderij waaraan zij werkt. Dan wordt het echt doorzetten voor Maayke Schuitema, die theater, mime en dans mengt in haar omgang.

Het werk van Maayke Schuitema speelt fundamenteel in op het probleem van de werking van het pamflet of de affiche versus de werking van het schilderij. Zij breekt een lans voor de eerste, de affiche en verheft deze zonder meer tot schilderij, weliswaar sterk beperkt tot één onderwerp. Hieronder wordt beschreven hoe zij dat doet.
Ik zelf definiëer dat probleem, affiche/schilderij, gemakshalve ruim, in het denken over een competitie van beelden in de media. Wie kan het schelen wat het origineel is? Foto, film, affiche, schilderij? Reproduktie is leven.
Het meest gereproduceerde beeld is het machtigste beeld, het meest aanwezige beeld. Apocalypse Now, de affiche, puur de woorden, was schrikwekkend. Het meest aanwezige beeld, dat is wetenschappelijk zelfs vast te stellen op bepaalde momenten. Neem 9/11. Van elk drama bestaat een ingeworteld en synchroon beeld. Het vlot van Medusa van Gericault verbeeldt een gezonken schip, de overlevenden.
Wat betreft de macht van de kunst. Van de Mona Lisa wordt gezegd dat zij het meest gereproduceerde beeld ter wereld is. Okay. Soms denk ik aan de beelden van onderweg, op de snelweg, de beelden die vergeten worden.
De hoeveelheid mensen die Victory Boogie Woogie in het echt hebben gezien is een fractie van de hoeveelheid, die het werk als afbeelding ‘kennen’. Reproduktie is dus leven voor een beeld en van een Maayke Schuitema schilderij bestaan altijd verschillende varianten. Dat is goed, dat werkt ontregelend.
Maayke Schuitema haar werk lijkt te willen opereren als een bewijs van vaardigheid, vakmanschap en toegepaste kunst tegenover het recentelijk in zichzelf gekeerde schilderij. Grofweg gezegd, inlevingsvermogen tegenover inwijding. Het draait om leesbaarheid.
Maar die bewuste communicabiliteit is in haar werk niet inhoudelijk eenduidig. Het werk bestaat uit een schilderij, in de vorm van een visuele rebus of gelaagdheid, en dat in een heldere geformuleerde taal. Het werk ontspringt mede uit het idealisme van het kunstklimaat uit de jaren dertig van de vorige eeuw en confronteert daarmee het nihilisme of cynisme van nu. Maayke Schuitema verbeeldt een sterke vrouw, ondanks het alom aangekondigde verlies van waarden en normen. Een loflijk streven, dus.

Twee werken nu. ‘Where to start’ en ‘Andree Putman.’ (Bovenaan afgebeeld)

Het eerste schilderij ‘Where to start’, van 2.40 bij 1.20, bestaat uit twee delen. Namelijk het grote staande doek, 2.00 bij 1.20, wat onderaan staat op een liggend smal formaat doek, 40 bij 1.20, dat intentioneel de vertikaliteit van het afgebeelde versterkt. Ook is de breuk effectief in de vertikaal geschreven tekst, die tegelijk de titel is van het werk. ‘Where to start.’
‘Heel smaakvol.’ zeg ik.
‘Heel decoratief.’ zegt M. S. ‘Het zijn allemaal duidelijk keuzes.‘
Er is het detail bij een vis, waarvan de staart bij nader inzien een geplooide jurk blijkt te zijn, van een jaren vijftig advertentie. ‘Het heeft iets surreëels,’ zeg ik. ‘Grappig. Een visuele pun.’
M.S. ‘Elke tepel heeft dezelfde visuele pun, er staat in minieme letters ‘Made in Holland.’ Het is alleen leesbaar als je met je neus op het doek gaat staan.’
‘Iets voor de vervalser om te weten.’ zeg ik met de neus op het doek. ‘De beeldhouwer Duane Hanson, die signeert in de pupil.’
M.S. ‘Het is begonnen als kleine passages tekst, die nauwelijks zichtbaar in de lagen verstopt werden. Het leverde klanten op die na een jaar nog enthousiast een nieuwe betekenislaag ontdekken.’

M.S. ‘Grijs is de kleur van de nuance.’

De vis, een verse zalmforel, is uiterst realistisch, aan de gefileerde binnenkant is gedeeltelijk roze vlees zichtbaar. Het bord verdwijnt merkwaardig genoeg voorbij de rand van de tafel, maar de forel niet. Een visuele pun, die dwars op het gesuggereerde realisme staat. De andere vissen zijn slechts silhouetten. De tafel leunt zwaar voorover, het perspectief is vreemd, de werkelijkheid is aangetast om in het beeld een bepaalde vorm te veroorzaken. Het oogt massief en zwaar. Dat gewicht wordt veroorzaakt door een vanaf rechts schuin oplopend grijs vlak, waarop de vrouw met beide armen rust. Eén arm, de rechter strekt zich uit naar haar voorhoofd, waarop de hand rust. De vrouw is naakt, tenminste haar bovenlijf, een tepel gaat als een zon op achter haar linkerarm. Door haar houding en de schalen met vis, het vreemde bestek, mes, vork en lepel, die recht voor de vrouw naar beneden steken, is het duidelijk dat zij aan tafel gezeten is. Zij kijkt niet naar het tafelblad, alhoewel haar blikrichting naar de realistische zalmforel neigt. Zij lijkt echter in zichzelf verzonken en staart. Haar gedachte is ‘Where to start.’
Linksonderaan is in chablonen van stencilleters het jaartal 2009 geschilderd in de kleur roze als van het vlees van de zalmforel. ‘Het is het setje van mijn opa, Paul Schuitema. Onveranderlijkheid. Een goed lettertype. Duidelijk en helder, recht voor zijn kop.’ zegt M.S.

In ‘Where to start’ is nog een merkwaardige illusie opgeroepen. De druipers die van de vrouwelijk figuur in zwart aflopen zijn gegutst, het is een illusie in een illusie. De druipers zijn nagebootst, het is het toeval willen beheersen. Alsof de kunstenares wil dat de beschouwer twijfelt en dan vervolgens verbaasd is over zijn/haar vooroordeel. Dergelijke puns zijn in het werk van M.S. veelvoorkomend, gelaagd.

De titel van het schilderij is rechts vertikaal uitgeschreven in kaptaal grote letters.Van onder naar boven, donkergrijs in het vlak van de tafel en lichter in het bovenvlak, wittig. De tekst is a.h.w. doorzichtig. Bij Maayke Schuitema geen twijfel over de titel. Ik vraag ‘Where to start is in Times geschreven?’
‘Vetgedrukt in Times of Garramont. Heel klassiek. Dat is leesbaar en huiselijk. Schreefloos is wat meer Bam! Dan gaat ie beter op in de achtergrond.’ M.S.
Zei zij nou huiselijk?

‘Door het expressionisme van de lijnvoering komt het meteen binnen. Bam!’ zegt M.S. ‘Maar triest, dat is de eerste reactie van oppervlakkige kijker. Als je langer kijkt blijkt het zich te verdiepen. Dan is er veel meer aan de hand.’
‘Zoals?’
M.S. ‘Het is eigenlijk heel basic, de tekst geeft een moment weer. Ik bedoel letterlijk, dus Where to start? De vrouw is triest, maar vijf minuten later is het weer goed. Het schilderij is een heel direct plaatje, want de hele tafel ligt vol. Alle handvaten zijn aanwezig.’ zegt M.S.
Direct oordeel over de emotie van de vrouw? Vraag ik.
‘Er is een stuk dramatiek in het werk. Het hoeft voor mij dus niet lachend of vrolijk. Ik geloof dat iedereen zich er ergens in herkent. Maar mijn werk pontificaal in je huis hangen is een tweede.’
Zij vervolgt ‘Ja, het realisme is de toegankelijkheid. Iedereen kan het zo begrijpen, direct, toegankelijkheid waardoor de rest ook op zijn plaats valt. Ook voor mezelf. Als ik zelf twijfel in het doek voel, komt dat ook over. Dan is zo’n werk niet genoeg in zijn eentje. Ik heb ooit een print gemaakt, niet verkocht, van alleen de kop. Maar de klant werd er triest van. In eerste instantie is de emotie mogelijk heftig, maar ik hoop dat dat men ook waardering opbrengt voor al het werk wat er verder in zit. Dat liever dan te weinig.’

Het vierkante schilderij, een portret, van Andree Putman, 1.50 bij 1.50. Een vrouwelijk profiel is in donkere tonen afgedrukt op een achtergrond van verspringende vlakjes donkergrijs.
Opvallend is het realisme van het ‘verkeerde element, namelijk haar bloese met opstaande kraagranden. In tegenstelling tot wat men verwachten zou, is het realisme niet in de figuur, maar in haar kleding. De opstaande kraag is kraakhelder en spierwit. Het stijlvolle profiel, het geheven hoofd van Andree Putman, een succesvol Amerikaans ontwerpster, is diep in het zwart zichtbaar. Het is alsof een gebeeldhouwde buste werd aangekleed met een wit hemd. Haar ouderdom, haar levensloop is aanwezig. Het haar is mooi uitgewerkt. De tekst over New York, het jaartal en de vermelding van de oorspronkelijke fotografe Annie Leibovitz is in zachtgrijs op een diep grijsgroene achtergrond afgedrukt. De tekst is gedeeltelijk onleesbaar achter de figuur verdwenen. Het gezicht is opgebouwd uit twee vlakken, licht en donker. Door de preciese samenhang van die twee onstaat een driedimensionaal beeld, alsof het uit één materie is geboetseerd. Een grafische diepte in het zwart onstaat uit de gelaagdheid van de ondergrond, die namelijk de afdruk van de linosnede door de diepte beïnvloedt, vlakken lichten op. De tint van het gezicht verspringt licht naar zijdeachtig groen grijs van de achtergrond.
Ook hier is het realisme, in dit schilderij van de bloese, gebruikt om de toeschouwer te overhalen, in het beeld te trekken.
Het gegutste wordy het licht, hetgeen negatief en weggehaald wordt is na de afdruk van de lino het licht. Het doorgroefde gelaat van Andree Putman leent zich bij uitstek voor deze bewerking. Uitgebalanceerde en helder geformuleerde massa’s. Zij krijgt een stalen kop.
Van dichtbij is de rijkdom van de ondergrond tastbaar, door de patronen van gebruikte lagen papier en de verschillende grijstinten, onstaan door verschil in absorbtie van het papier. De tactiliteit van de oppervlakte.is geactiveerd. Het doek is levend gemaakt, het is de huid.

De staande versie van Andree Putman, 1.50 bij 2.00 meter, is subtiel als een uitvergroting van een bankbillet. Ik zie dat als een compliment. Het is die precisie en het vervaagde van het profiel, alsof het een watermerk betreft. De bewerking gaat van schildering naar guts naar negatieve afdruk, die vervolgens nauwkeurig door een potloodrand is versterkt. Het resultaat is een in twee vlakken opgebouwd driedimensioneel beeld, licht en donker. Het adelijke gelaat stijgt op uit de opstaande kraag als van een standbeeld. Alsof het van één materie is gemaakt. Van graniet. De sterke vrouw..

Allart lakke, 17 en 30 september, 5 oktober 2009.